Viêm dạ dày và hội chứng ruột kích thích là hai bệnh lý tiêu hóa thường xuyên chồng chéo về mặt triệu chứng, gây ra nhiều nhầm lẫn trong chẩn đoán và điều trị. Mặc dù viêm dạ dày là bệnh lý thực thể, còn IBS là rối loạn chức năng, cả hai lại chia sẻ nhiều yếu tố nguy cơ chung như stress và rối loạn hệ vi sinh. Việc hiểu rõ mối quan hệ phức tạp này là tối quan trọng để phân biệt chính xác các dấu hiệu bệnh và áp dụng phương pháp điều trị song song phù hợp.
1. Định nghĩa viêm dạ dày và hội chứng ruột kích thích
Để hiểu rõ mối quan hệ giữa viêm dạ dày và hội chứng ruột kích thích, chúng ta cần phân biệt rõ bản chất của từng bệnh lý:
1.1. Viêm dạ dày (Gastritis) – Bệnh lý thực thể
Viêm dạ dày là tình trạng niêm mạc dạ dày bị viêm nhiễm, bào mòn hoặc kích ứng. Đây là một bệnh lý thực thể (Organic Disease), có thể nhìn thấy được tổn thương qua nội soi và xác định nguyên nhân cụ thể.
- Nguyên nhân chính: Thường do vi khuẩn H. pylori, lạm dụng thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs), hoặc trào ngược dịch mật.
- Chẩn đoán: Bắt buộc phải qua nội soi và sinh thiết để xác nhận tình trạng viêm.
Viêm dạ dày và hội chứng ruột kích thích thường bị nhầm lẫn với nhau
1.2. Hội chứng ruột kích thích (IBS) – Rối loạn chức năng
Hội chứng ruột kích thích là một rối loạn chức năng (Functional Disorder) của ruột. Bệnh nhân có các triệu chứng tiêu hóa mạn tính nhưng khi nội soi, ruột hoàn toàn không có tổn thương cấu trúc hay viêm nhiễm rõ rệt.
- Nguyên nhân chính: Rối loạn trục não-ruột và tăng nhạy cảm đường ruột.
- Chẩn đoán: Dựa trên các tiêu chuẩn về triệu chứng (Rome IV) sau khi đã loại trừ các bệnh lý thực thể khác.
Tóm lại: Viêm dạ dày là một căn bệnh có bằng chứng tổn thương; Hội chứng ruột kích thích là một căn bệnh có triệu chứng nhưng không có tổn thương.
2. Tại sao viêm dạ dày và hội chứng ruột kích thích thường đi kèm?
Mặc dù có bản chất khác biệt, viêm dạ dày và hội chứng ruột kích thích lại thường xuất hiện cùng nhau ở nhiều bệnh nhân (còn gọi là sự chồng chéo rối loạn tiêu hóa). Điều này là do chúng chia sẻ nhiều yếu tố nguy cơ chung:
2.1. Vai trò của trục Não – Ruột (Gut-Brain Axis)
Cả dạ dày và đại tràng đều bị chi phối bởi cùng một mạng lưới thần kinh phức tạp nối với não bộ. Stress và lo âu là yếu tố khởi phát mạnh mẽ cho cả hai bệnh:
- Đối với viêm dạ dày: Stress kéo dài làm tăng tiết acid dạ dày và giảm lưu lượng máu đến niêm mạc, thúc đẩy sự hình thành viêm loét.
- Đối với hội chứng ruột kích thích: Stress làm tăng cường độ co thắt và độ nhạy cảm của ruột (Visceral Hypersensitivity), dẫn đến đau quặn bụng.
Tại sao viêm dạ dày và hội chứng ruột kích thích thường đi kèm nhau?
2.2. Sự mất cân bằng hệ vi sinh (Dysbiosis)
- Vi khuẩn H. pylori: Sự hiện diện của H. pylori (gây viêm dạ dày) có thể gián tiếp ảnh hưởng đến hệ vi sinh vật của ruột dưới, làm tăng nguy cơ phát triển các triệu chứng IBS.
- Thuốc điều trị: Việc sử dụng kéo dài các thuốc giảm tiết acid (PPIs) để điều trị viêm dạ dày có thể làm thay đổi môi trường axit trong dạ dày và ruột non, gây rối loạn hệ vi sinh (Dysbiosis), từ đó khởi phát các triệu chứng IBS.
2.3. Nhạy cảm toàn bộ hệ thống tiêu hóa
Những người bị rối loạn chức năng ở một bộ phận (như IBS) thường có xu hướng nhạy cảm hơn ở các bộ phận khác. Nghĩa là, khi có sự khó chịu ở ruột, họ cũng dễ cảm thấy khó tiêu hoặc đau rát dạ dày hơn so với người bình thường.
3. Sự chồng chéo và khác biệt của các triệu chứng
Việc phân biệt các triệu chứng là then chốt để có hướng điều trị đúng đắn cho viêm dạ dày và hội chứng ruột kích thích.
3.1. Triệu chứng chồng chéo (Thường gặp ở cả hai)
- Khó tiêu chức năng (Dyspepsia): Cảm giác đầy bụng, khó chịu, ợ hơi.
- Buồn nôn: Có thể xảy ra ở cả hai bệnh lý.
- Đầy hơi: Phổ biến ở IBS nhưng cũng có thể xảy ra ở viêm dạ dày.
Viêm dạ dày và hội chứng ruột kích thích đặc trưng bởi một số triệu chứng chung
3.2. Triệu chứng đặc trưng giúp phân biệt
| Đặc điểm | Viêm dạ dày (Gastritis) | Hội chứng ruột kích thích (IBS) |
| Vị trí đau | Thượng vị (vùng bụng trên, ngay dưới xương ức). | Bụng dưới, dọc theo khung đại tràng. |
| Tính chất đau | Đau rát, cồn cào, nóng bừng, giống như bị bỏng acid. | Đau quặn thắt, co bóp, đôi khi rất dữ dội. |
| Quan hệ với bữa ăn | Đau tăng khi đói hoặc ngay sau khi ăn. | Đau tăng sau khi ăn (do phản xạ dạ dày-đại tràng), nhưng cơn đau liên quan chặt chẽ đến đại tiện. |
| Quan hệ với đại tiện | Thường không liên quan. | Cơn đau thường giảm hoặc thay đổi sau khi đi đại tiện. |
| Rối loạn đại tiện | Ít khi có táo bón/tiêu chảy mạn tính. | Thay đổi thói quen đại tiện là dấu hiệu cốt lõi (IBS-C, IBS-D, IBS-M). |
Mẹo nhớ triệu chứng viêm dạ dày và hội chứng ruột kích thích: Nếu đau rát vùng trên và liên quan đến acid, khả năng cao là viêm dạ dày. Nếu đau quặn vùng dưới và liên quan đến việc đi tiêu, đó là hội chứng ruột kích thích.
4. Chẩn đoán và phương pháp điều trị riêng biệt
Khi bệnh nhân đồng thời có các triệu chứng của viêm dạ dày và hội chứng ruột kích thích, bác sĩ cần phải tiến hành quy trình chẩn đoán kép và xây dựng phác đồ điều trị song song.
Chẩn đoán
- Viêm dạ dày: Yêu cầu nội soi để đánh giá mức độ tổn thương niêm mạc, kiểm tra H. pylori và loại trừ loét hoặc ung thư. Đây là bước bắt buộc để xác nhận bệnh lý thực thể.
- Hội chứng ruột kích thích: Sau khi loại trừ tất cả các bệnh lý thực thể (bao gồm cả viêm dạ dày, Bệnh Celiac, IBD), bác sĩ sẽ dựa vào tiêu chuẩn Rome IV (tần suất đau bụng liên quan đến đại tiện) để chẩn đoán.
Chẩn đoán đúng viêm dạ dày và hội chứng ruột kích thích giúp điều trị hiệu quả hơn
Điều trị
Phương pháp điều trị viêm dạ dày và hội chứng ruột kích thích phải được cá nhân hóa và tập trung vào bản chất của từng bệnh:
| Bệnh lý | Mục tiêu điều trị | Phương pháp điều trị chính |
| Viêm dạ dày | Làm lành niêm mạc và loại bỏ tác nhân. | Kháng sinh (nếu H. pylori dương tính), Thuốc ức chế bơm Proton (PPIs) để giảm acid, tránh các chất kích thích dạ dày. |
| Hội chứng ruột kích thích | Điều chỉnh nhu động và giảm nhạy cảm đường ruột. | Chế độ ăn kiêng cá nhân hóa (FODMAPs), men vi sinh (Probiotics) được khuyên dùng, thuốc chống co thắt, quản lý stress. |
Điều quan trọng là phải nhận ra rằng thuốc giảm acid điều trị viêm dạ dày không thể chữa khỏi IBS, và ngược lại, thuốc chống co thắt điều trị IBS cũng không thể làm lành tổn thương do viêm dạ dày. Cả hai cần được quản lý một cách riêng biệt và phối hợp.
Kết luận
Viêm dạ dày và hội chứng ruột kích thích là hai bệnh lý khác nhau nhưng thường song hành với nhau do các yếu tố nguy cơ chung như stress và mất cân bằng hệ vi sinh.
Để quản lý hiệu quả, bạn cần sự giúp đỡ của bác sĩ chuyên khoa để phân biệt rõ ràng các triệu chứng. Phác đồ điều trị thành công sẽ luôn là sự kết hợp giữa việc điều trị triệt để tổn thương dạ dày (Viêm dạ dày) và áp dụng các biện pháp thay đổi lối sống, chế độ ăn kiêng (FODMAPs) và quản lý stress để làm dịu đường ruột nhạy cảm (Hội chứng ruột kích thích).
