Bạn thường xuyên cảm thấy đau bụng sau khi ăn? Bụng cứ đầy hơi, chướng bụng, lúc thì tiêu chảy, lúc lại táo bón, khiến bạn khó chịu và ngại ngùng? Nếu câu trả lời là “có”, bạn có thể đang đối mặt với Hội chứng ruột kích thích, hay còn gọi là IBS (Irritable Bowel Syndrome). Đây là một trong những rối loạn tiêu hóa phổ biến nhất trên thế giới, ảnh hưởng đến hàng triệu người, nhưng lại thường bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với các bệnh khác.
1. IBS là gì? Hiểu đúng về Hội chứng ruột kích thích
Hội chứng ruột kích thích không phải là một bệnh, mà là một rối loạn chức năng đường tiêu hóa. Điều này có nghĩa là cấu trúc của ruột vẫn hoàn toàn bình thường, không có tổn thương hay viêm loét nào cả. Vấn đề nằm ở cách thức hoạt động của nó: ruột trở nên nhạy cảm hơn bình thường, các cơn co thắt trở nên thất thường, dẫn đến những triệu chứng khó chịu kéo dài.
Hội chứng ruột kích thích gây đau bụng, đi ngoài nhiều
IBS được xem là một tình trạng mạn tính, nhưng tin tốt là nó không gây nguy hiểm đến tính mạng, không làm tăng nguy cơ ung thư ruột, và có thể được quản lý hiệu quả thông qua việc thay đổi lối sống, chế độ ăn và đôi khi là sử dụng thuốc.
2. Nguyên nhân gây ra Hội chứng ruột kích thích (IBS)
Mặc dù y học hiện đại vẫn chưa xác định được nguyên nhân chính xác của hội chứng ruột kích thích, nhưng các nghiên cứu đã chỉ ra một số yếu tố đóng vai trò quan trọng trong việc khởi phát và làm nặng thêm các triệu chứng.
2.1. Rối loạn đường trục não – ruột (Gut-Brain Axis)
Não và ruột liên kết chặt chẽ. Căng thẳng, lo âu khiến não gửi tín hiệu làm ruột nhạy cảm, co thắt bất thường; ngược lại, ruột gặp vấn đề cũng kích thích não, tạo vòng luẩn quẩn khó chịu.
2.2. Rối loạn hệ vi sinh đường ruột
Hệ vi sinh ruột mất cân bằng (do kháng sinh, ăn uống kém, nhiễm trùng) → vi khuẩn có hại tăng, gây viêm nhẹ và làm ruột nhạy cảm. Người IBS thường thiếu vi khuẩn có lợi.
2.3. Hội chứng ruột kích thích do rối loạn vận động ruột
Nhu động ruột ở người IBS thất thường: quá mạnh (tiêu chảy) hoặc quá yếu (táo bón), gây đầy hơi, chướng bụng, đau.
Hội chứng ruột kích thích có thể do rối loạn vận động ruột, gây đau bụng, đi ngoài nhiều
2.4. Tăng độ nhạy cảm của ruột
Người bị IBS có ruột cực kỳ nhạy cảm với các kích thích thông thường. Ngay cả một lượng khí nhỏ hoặc một cơn co thắt nhẹ cũng có thể gây ra cơn đau dữ dội, trong khi ở người bình thường thì không.
2.5. Yếu tố khác gây hội chứng ruột kích thích
- Chế độ ăn: Một số loại thực phẩm và đồ uống có thể kích hoạt triệu chứng IBS ở nhiều người, bao gồm thức ăn nhiều dầu mỡ, đồ uống có gas, caffeine, rượu bia, và các loại thực phẩm chứa FODMAPs (chúng ta sẽ tìm hiểu kỹ hơn về khái niệm này ở phần sau).
- Tiền sử bệnh: Một số người có thể bị IBS sau khi trải qua một đợt nhiễm khuẩn đường ruột nghiêm trọng.
- Yếu tố di truyền: IBS có xu hướng xuất hiện trong các gia đình, cho thấy có thể có yếu tố di truyền nhất định.
3. Dấu hiệu và triệu chứng nhận biết hội chứng ruột kích thích
Triệu chứng của IBS có thể rất đa dạng và khác nhau ở mỗi người. Tuy nhiên, có một số dấu hiệu phổ biến giúp bạn nhận biết.
3.1. Các triệu chứng tiêu hóa của hội chứng ruột kích thích
- Đau bụng hoặc chuột rút: Đây là triệu chứng phổ biến và điển hình nhất. Cơn đau thường xuất hiện ở vùng bụng dưới, có thể âm ỉ hoặc dữ dội, và thường giảm sau khi đi đại tiện.
- Thay đổi thói quen đi đại tiện: Đây là đặc trưng của IBS và là cơ sở để phân loại các thể bệnh:
- IBS-D (Thể tiêu chảy): Đi ngoài phân lỏng, tiêu chảy thường xuyên, có thể đi kèm cảm giác mót rặn.
- IBS-C (Thể táo bón): Đi ngoài khó khăn, phân cứng, số lần đi đại tiện ít.
- IBS-M (Thể hỗn hợp): Xen kẽ giữa táo bón và tiêu chảy.
- Đầy hơi và chướng bụng: Cảm giác bụng căng phồng, khó chịu, đặc biệt sau khi ăn.
- Cảm giác đi đại tiện chưa hết: Mặc dù đã đi xong, bạn vẫn có cảm giác muốn đi tiếp, gây khó chịu và bất tiện.
- Chất nhầy trong phân: Phân có thể lẫn một ít chất nhầy trắng.
Hội chứng ruột kích thích đặc trưng bởi các bất thường khi đi ngoài
3.2. Các triệu chứng ngoài đường ruột của hội chứng ruột kích thích
Bên cạnh các dấu hiệu về tiêu hóa, người bị IBS cũng có thể gặp các vấn đề khác do mối liên kết giữa ruột và não:
- Mệt mỏi và thiếu năng lượng.
- Đau đầu hoặc đau nửa đầu.
- Mất ngủ hoặc rối loạn giấc ngủ.
- Lo lắng hoặc trầm cảm.
Quan trọng: Nếu bạn gặp các triệu chứng như sụt cân không rõ nguyên nhân, sốt, chảy máu từ trực tràng, hoặc đau bụng dữ dội vào ban đêm, bạn cần đi khám ngay lập tức. Đây không phải là dấu hiệu của IBS mà có thể là các bệnh lý nghiêm trọng hơn.
4. Chẩn đoán hội chứng ruột kích thích
Không có xét nghiệm cụ thể nào để chẩn đoán IBS. Thay vào đó, bác sĩ thường sử dụng phương pháp chẩn đoán loại trừ. Điều này có nghĩa là họ sẽ loại trừ các bệnh lý khác có triệu chứng tương tự (như bệnh Crohn, viêm loét đại tràng, không dung nạp lactose, hoặc bệnh Celiac) bằng cách cho bạn làm các xét nghiệm cần thiết như xét nghiệm máu, phân, nội soi đại tràng…
Sau khi loại trừ các bệnh lý khác, bác sĩ sẽ chẩn đoán IBS dựa trên tiêu chuẩn Rome IV, trong đó yêu cầu bệnh nhân phải có triệu chứng đau bụng tái phát trung bình ít nhất 1 lần/tuần trong 3 tháng gần nhất, kèm theo 2 trong 3 triệu chứng sau:
- Đau liên quan đến việc đi đại tiện.
- Thay đổi về tần suất đi đại tiện.
- Thay đổi về hình dạng phân.
5. Các phương pháp điều trị và kiểm soát hội chứng ruột kích thích
Mục tiêu của việc điều trị IBS không phải là chữa khỏi hoàn toàn mà là kiểm soát các triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Một phác đồ điều trị thành công thường kết hợp nhiều phương pháp khác nhau.
Chế độ ăn uống khoa học là rất quan trọng đối với người bị IBS
5.1. Điều chỉnh chế độ ăn uống
Đây là chìa khóa để kiểm soát IBS.
- Chế độ ăn FODMAP thấp: FODMAP (Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides, and Polyols) là các carbohydrate chuỗi ngắn được tìm thấy trong nhiều loại thực phẩm. Chúng khó tiêu hóa và dễ bị lên men bởi vi khuẩn đường ruột, tạo ra khí và chất lỏng, gây đầy hơi, đau bụng. Một chế độ ăn FODMAP thấp sẽ giúp giảm đáng kể các triệu chứng.
- Thực phẩm nên tránh: Sữa, lúa mì, táo, hành tây, tỏi, đậu, bắp cải, súp lơ, và các chất tạo ngọt như mật ong, siro ngô.
- Thực phẩm nên ăn: Gạo, yến mạch, các loại thịt nạc, trứng, một số loại rau như cà rốt, khoai tây, rau bina, và một số loại trái cây như chuối, cam, dâu tây.
- Ăn đúng giờ, đúng bữa: Ăn uống thất thường có thể kích hoạt cơn co thắt ruột.
- Uống đủ nước: Giúp làm mềm phân, đặc biệt với những người bị táo bón.
- Hạn chế: Caffeine, rượu, đồ uống có gas, và thức ăn nhiều dầu mỡ.
5.2. Quản lý căng thẳng và yếu tố tâm lý
Do mối liên kết chặt chẽ giữa não và ruột, việc kiểm soát căng thẳng là vô cùng quan trọng.
- Tập thể dục: Tập luyện nhẹ nhàng, đều đặn như yoga, đi bộ, bơi lội không chỉ giúp giảm căng thẳng mà còn kích thích nhu động ruột khỏe mạnh.
- Thực hành thiền và chánh niệm (mindfulness): Giúp bạn lắng nghe cơ thể và giảm bớt lo âu.
- Tâm lý trị liệu: Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) có thể giúp bạn đối phó với căng thẳng và các triệu chứng hiệu quả hơn.
5.3. Sử dụng thuốc
Chỉ nên sử dụng thuốc khi có chỉ định của bác sĩ để điều trị các triệu chứng cụ thể.
- Đối với tiêu chảy (IBS-D): Thuốc chống co thắt cơ trơn (giảm đau), thuốc chống tiêu chảy.
- Đối với táo bón (IBS-C): Thuốc nhuận tràng, thuốc làm mềm phân.
- Đối với đau bụng: Bác sĩ có thể kê đơn một số loại thuốc giảm đau hoặc thuốc chống trầm cảm liều thấp để kiểm soát các cơn đau thần kinh.
5.4. Các liệu pháp bổ sung
- Men vi sinh (Probiotics): Có thể giúp phục hồi sự cân bằng của hệ vi sinh đường ruột, qua đó cải thiện hội chứng ruột kích thích.
Kết luận
Hội chứng ruột kích thích là một tình trạng mạn tính, nhưng không có nghĩa là bạn phải sống chung với sự khó chịu mãi mãi. Việc hiểu rõ về IBS, nhận biết các yếu tố kích hoạt và áp dụng một phác đồ điều trị toàn diện (bao gồm chế độ ăn uống, quản lý căng thẳng, và sử dụng thuốc khi cần) sẽ giúp bạn kiểm soát triệu chứng một cách hiệu quả.
